Urbanizacja

Urbanizacja to zespół przemian ekonomicznych, społecznych, kulturowych i przestrzennych, prowadzących do rozwoju miast i obszaru stref podmiejskich, a także wzrostu liczny ludności miejskiej świata, kraju czy danego regionu.

W roku 1999 w miastach mieszkało ok. 48% ogółu ludności. Do kontynentów najbardziej zurbanizowanych należały: Ameryka Północna (78 % ludności miejskiej), Europa (76%), Ameryka Południowa (75%), Australia i Oceania (72%). Natomiast stosunkowo niski wskaźnik urbanizacji - procentowy udział ludności miejskiej w stosunku do ogółu ludności kraju- miały Afryka (38%), Azja (37%), co związane jest z niskim wskaźnikiem urbanizacji krajów leżących na tych kontynentach, np. Bangladeszu (24,4%), Indii (25,7%) czy Chin (28,1%). Wysokim wskaźnikiem urbanizacji odznaczają się kraje wysoko i średnio rozwinięte gospodarczo, np. Belgia (96,6%), Wielka Brytania (91,5%), Argentyna (86,2%), Związek Australijski (85,0%) i inne. Wzrost wskaźnika urbanizacji w skali świata jest efektem szybkiego rozwoju dużych miast, liczących powyżej 1 miliona mieszkańców.

Proces urbanizacji wyraża się w odsetkach ludności miejskiej w stosunku do całego społeczeństwa, określanych wskaźnikiem urbanizacji. Państwa świata można podzielić na trzy grupy:

• niskim (wskaźnik urbanizacji mniejszy od 40%)
• średnim (40-60%)
• wysokim (większym niż 60%) stopniu zurbanizowania.

Proces urbanizacyjny jest zjawiskiem wieloaspektowym. Na proces ten składają się:

• Urbanizacja formalna - oznaczająca posiadanie przez jednostkę osadniczą praw miejskich
• Urbanizacja demograficzna - polegająca na migracji ludności ze wsi do miast, co powoduje wzrost odsetka ludności miejskiej.
• Urbanizacja ekonomiczna - odznaczająca się wzrostem odsetka ludności zawodowo czynnej i zatrudnionej w zawodach pozarolniczych, zwłaszcza w przemyśle i usługach.
• Urbanizacja społeczna - uwidaczniająca się w upowszechnianiu miejskiego stylu życia ludności wiejskiej.
• Urbanizacja przestrzenna - przejawiająca się w powiększaniu powierzchni miast istniejących nowych albo nadawaniu osiedlom praw miejskich ze względu na ich funkcje pozarolnicze. Proces ten prowadzi ostatecznie do kształtowania się wielkoprzestrzennych układów, zespołów miast zwanych aglomeracjami i rożnych ich form takich jak konurbacja, megalopolis, zespoły metropolitalne.

Aglomeracja miejska - jest zespołem jednostek osadniczych, ukształtowanych i zdominowanych przez jedno miasto. Zespół ten charakteryzują silne powiązania, prowadzące do integracji społecznej i gospodarczej całego obszaru, np. aglomeracja Łodzi, Warszawy i Londynu.

Konurbacja - jest formą aglomeracji, która tworzy zespół równorzędnych pod względem pełnionych funkcji społeczno-gospodarczych miast. Zespół ten powstał z niezależnych od siebie początkowo miast, często położonych w zagłębiach węglowych, między którymi z czasem zatarły się granice, np. miasta Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Zagłębia Ruhry, Zagłębia Donieckiego, Lille-Roubaix-Tonrcoing.

Megalopolis - jest zespołem miejskim. Termin ten wprowadził amerykański geograf Gottmann. Jest to wielki obszar zurbanizowany, powstały w wyniku łączenia się szeregu aglomeracji lub konurbacji. Ten rodzaj układu urbanistycznego jest typowy dla USA. Obejmuje on wschodnie wybrzeże USA: Boston- Hartford- Nowy Jork, Filadelfię, Baltimore i Waszyngton oraz wybrzeże zachodnie: San Francisco- Los Angeles- Seatle- Tacoma- San Diego, a także w Japonii: Tokio- Jokohama i Kobe- Osaka- Kioto.

Miastem jest każde osiedle które uzyskało prawa miejskie w wyniku pełnienia określonych funkcji. Rozwój miast zależy od funkcji gospodarczych, usługowych, administracyjnych i kulturalnych, jakie pełnią one w swoich regionach.

Strefy podmiejskie mają charakter wiejsko-miejski, na ich obszarach przeplatają się tradycyjne formy użytkowania ziemi, typowo wiejskie, z nowoczesnym intensywnym towarowym rolnictwem szklarniowym, warzywniczym, a także sadowniczym i chowem zwierząt gospodarskich.

Urbanizacja powoduje systematyczne zmniejszanie się terenów rolniczych, masową migrację ludności wiejskiej do wielkich miast. Na świecie istnieją 22 zespoły miejskie, liczące powyżej 8 mln mieszkańców, a prognozy mówią, że po roku 2000 będzie ich ponad 30. W pierwszej dziesiątce największych znajdują się głównie miasta krajów rozwijających się. Liczba mieszkańców miast z 2,4 mld w roku 1995 wzrośnie do ok. 5 mld w 2010r. Obecnie liczba ludności w miastach rośnie 2,5 razy szybciej niż liczna ludności terenów rolniczych. Istnienie i rozwój wielkich miast należy do zjawisk zarówno pozytywnych, jak i negatywnych.

Do pozytywnych zjawisk, związanych z istnieniem wielkich miast należą:

• możliwość uzyskania pracy i miejsca zamieszkania
• urozmaicone oferty pracy
• możliwości edukacyjne- podwyższanie lub zmiana zawodu
• istnienie służby zdrowia, instytucji oświatowych, kulturalnych, naukowych, handlowych,   finansowych i ubezpieczeniowych
• szybkie komunikowanie się mieszkańców

Wymienione zjawiska powodują, że wielkie miasta są ośrodkami kulturotwórczymi i stanowią miejsce realizacji osiągnięć naukowo- technicznych w danym kraju.

Do negatywnych zjawisk związanych z istnieniem wielkich miast należą:

• pogarszanie się warunków środowiska przyrodniczego i to nie tylko w centrum miasta i strefie podmiejskiej, ale również w dalszych regionach kraju, a nawet kontynentu, powodowane przemieszczaniem się wytworzonych w miastach pyłów, gazów i ścieków.
• szerzenie się chorób nowotworowych, krążeniowych i sercowych
• wzrost przestępczości i patologii społecznej (alkoholizm, narkomania)
• znieczulica społeczna
• nasilający się brak poczucia bezpieczeństwa ludności
• wzrost liczby bezdomnych
• przeciążenie komunikacji miejskiej i związane z tym utrudnienia w życiu mieszkańców (korki)
• powstawanie dzielnic nędzy
• brak miejsc parkingowych
• wzrost kosztów związanych z budownictwem mieszkaniowym
• powstawanie „subkultur"
• gromadzenie wielkich ilości odpadów komunalnych i przemysłowych oraz trudności związane z ich składowaniem
• deficyt wody.

Pozytywne skutki urbanizacji na wsi:

• dogodny transport
• telefony
• wodociągi
• gazociągi
• dostęp do internetu

Negatywne skutki urbanizacji na wsi:

• zanik folkloru
• wyniszczenie środowiska naturalnego