Metody przedstawiania zjawisk na mapie

Znaki kartograficzne to umowny zestaw znaków używanych na mapie, służący do przedstawiania na mapie różnych zjawisk, zdarzeń i obiektów. W zależności od dokładności i rodzaju mapy są różne znaki. Przykładowe znaki kartograficzne to: rzeka (niebieska linia), las (zielona przestrzeń) lub np. hotel (litera H w domku). Do znaków kartograficznych zalicza się również m. in. poziomice.

Treść mapy może być przedstawiona w różnorodny sposób. Dobór metody zależy od cech prezentowanego na mapie zjawiska. Zastosowana metoda ma wyeksponować te zjawiska, które stanowią główną treść mapy, gdyż celem jest jak najlepsza czytelność mapy.

Do najczęściej stosowanych należą metody:

izarytmiczna (izolinii) - polegająca na przedstawianiu zjawiska za pomocą linii równych wartości zjawiska, tj. linii łączących punkty o takiej samej wielkości, np.

• poziomice (izohipsy) łączą punkty o tych samych wysokościach bezwzględnych,
• izobaty łączą punkty o jednakowej głębokości wody,
• izotermy łączą punkty o jednakowej temperaturze,
• izobary łączą punkty o jednakowym ciśnieniu atmosferycznym,
• izohiety to linie takiej samej wielkości opadów atmosferycznych.

Izolinie wykreśla się na podstawie sieci punktów, z których każdy ma konkretną, ustaloną na podstawie pomiarów wartość liczbową. Izorytmy oddają zatem wiernie zmienność natężenia zjawisk.

zasięgów - którą zaznaczamy najdalsze granice występowania danego zja­wiska. Najczęściej na mapie wrysowany jest kontur odpowiada­jący powierzchni, na której zjawisko występuje. Linia zasięgu wskazuje, że w jej obrębie występuje dane zjawisko, lecz nie in­formuje o jego intensywności. Aby było wiadomo, po której stronie linii zjawisko występuje, obszar występowania można zamalować lub dodać do linii zasięgu krótkie, prostopadłe kreseczki od strony występowania zjawiska lub wprowadzić sygnaturę prezentowanego zjawiska. Linia przedstawiająca granicę występowania zjawiska może być również dodatkowo opisana, np. północna granica uprawy pszenicy. Metodę zasięgów stosuje się na mapach geolo­gicznych, glebowych, użytkowania ziemi i innych.

sygnaturowa - polegająca na przedstawianiu treści za pomocą znaków umownych. Stosuje się j ą do prezentacji obiektów występujących w przestrzeni geograficznej punktowo lub w postaci linii, np. miast, surowców mineralnych, ośrodków przemysłowych, rzek, dróg itd. Metoda sygnaturowa może być również wykorzystywana do przedstawienia zjawisk powierzchniowych, np. upraw. Nie­kiedy różnicuje się wielkość sygnatur, co ma wskazywać na od­mienną wagę prezentowanych treści, np. większa sygnatura su­rowca mineralnego sugeruje, że zaznaczone złoże jest największe powierzchniowo lub jego zasoby są większe niż innych złóż tego samego surowca. Stosowane w metodzie sygnaturowej znaki mo­gą mieć postać:

• figur geometrycznych, wewnątrz których mogą być wrysowane mniejsze figury lub inne znaki, np. kół, kwadratów, trójkątów;
• linii dla oznaczenia obiektów liniowych, których szerokości nie przedstawia się w skali mapy, np. drogi, rzeki, granice administracyjne;
• obrazków przypominających swym wyglądem treść prezentowa­nego zjawiska, np. kolba - przemysł chemiczny, kłos - uprawy zbożowe;
• liter będących najczęściej skrótami nazw, np. symbole pierwiast­ków chemicznych,

kropkowa (punktowa) - w której mapę pokrywa się punktami w miejscach, gdzie zjawisko występuje. Każda kropka posiada określoną wartość, np. ilość osób. Odległość między punktami ukazuje zmienność natężenia zjawiska. Zastosowanie na mapie metody kropkowej faktycznie ogranicza jej treść do jednego zjawiska. Wykorzystanie tej metody do prezentacji kilku zjawisk na tej sa­mej mapie sprawi, że mapa przestanie być czytelna. Metodę kropkową najczęściej stosuje się na mapach ludności.

kartogramu - przedstawiającego rozkład średnich wartości zjawiska we­dług jednostek terytorialnych, najczęściej administracyjnych, np. gęstości zaludnienia wg województw. W kartogramie przed­stawione są wartości względne pogrupowane w przedziały, np. O - 10; 11 - 20 itd. Przedziałów wielkości nie może być zbyt dużo, gdyż zmniejszy się czytelność mapy. Każdy przedział kla­sowy ma przypisaną mu barwę lub sygnaturę (szraf). Zasadą jest stosowanie barwy (szrafu) od najjaśniejszej przy najmniejszej in­tensywności zjawiska do najciemniejszej dla największej inten­sywności. Ponadto barwy (szraf) powinny należeć do tej samej kategorii, zmieniają się tylko ich odcienie lub odległość między liniami i grubość linii. Jeśli jednostka terytorialna pozbawiona jest barwy (szrafu), oznacza to, że w tej jednostce nie występuje prezentowane na mapie zjawisko.

kartodiagramu - czyli diagramu (wykresu) umieszczonego na mapie. Wykre­sy wyrażają sumaryczną wielkość zjawiska występującego na da­nym obszarze, np. liczbę zatrudnionych, wielkość produkcji przemy­słowej ogółem. Na mapie mogą występować w postaci słupków, kwadratów, kół lub innych figur. Wysokość słupka lub powierzchnia figury odpowiada wielkości zjawiska. Diagramy można wewnętrz­nie zróżnicować, np. wielkość koła ukazuje ogólną liczbę zatrudnio­nych, a jego wycinki strukturę zatrudnienia wg działów gospodarki.

Diagramem jest również wykres wstęgowy ukazujący np. potoki przewozu pasażerów lub ładunków wzdłuż trasy komunikacyjnej. Wielkość zjawiska obrazuje się w tym przypadku szerokością wstęgi.

Większość map wykreśla się, stosując równocześnie kilka metod lub dodając dodatkowo element barwy. Najlepszym przykładem jest mapa po­ziomicowa, na której w celu uwypuklenia rzeźby stosuje się barwienie ob­szarów między poziomicami odpowiednio dobranymi kolorami. Mapę, na której rzeźbę przedstawia się za pomocą rysunku poziomicowego uzu­pełnionego barwami, nazywamy mapą hipsometryczną.

Często uzupełnieniem mapy hipsometrycznej jest profil terenu, którego zadaniem jest ułatwienie czytania rysunku poziomicowego. Profil terenu to wykres ukształtowania powierzchni wzdłuż wybranej linii. Powstaje przez rzu­towanie punktów przecięcia się linii profilu z poziomicami. Na osi poziomej profilu, rysowanej w skali mapy, zaznacza się odległości między poziomicami, natomiast na osi pionowej wysokości bezwzględne. Skala pionowa profilu po­winna być większa niż skala osi poziomej, gdyż w ten sposób zostanie zagwa­rantowane właściwe ukazanie zróżnicowania wysokości. Stosunek skali pio­nowej do poziomej nazywamy przewyższeniem profilu, np. gdy skala piono­wa wynosi l: 2000 a pozioma l: 20 000, profil jest dziesięciokrotnie przewyż­szony. Dobór odpowiedniego przewyższenia jest bardzo ważny, ponieważ źle dobrane przewyższenie daje fałszywy obraz rzeźby, może spłaszczyć teren lub dać wyobrażenie gór dla obszaru falistego